Sự tăng trưởng đột biến này chủ yếu nhờ nhu cầu tiêu thụ mạnh trong dịp Tết Nguyên đán của Trung Quốc. Các mặt hàng thủy sản tươi sống như tôm hùm, cua, ngao, ốc được người tiêu dùng Trung Quốc đặc biệt ưa chuộng trong các bữa tiệc sang trọng. Tuy nhiên, ngoài Trung Quốc và ASEAN, xuất khẩu sang các thị trường khác đều sụt giảm, bao gồm cá tra, cá ngừ, mực, bạch tuộc – những mặt hàng chủ lực khác của ngành thủy sản Việt Nam. Theo VASEP, đây là diễn biến phù hợp với quy luật thường niên khi tháng 1 trùng với thời điểm nghỉ Tết Nguyên đán.

Nhìn lại năm 2024, xuất khẩu tôm Việt Nam đạt gần 4 tỷ USD, tăng 14% so với năm 2023. Đặc biệt, Trung Quốc đã vượt Mỹ để trở thành thị trường nhập khẩu tôm lớn nhất của Việt Nam, với kim ngạch hơn 840 triệu USD, tăng mạnh 39% so với năm trước. Một trong những lý do chính giúp tôm Việt chiếm lĩnh thị trường Trung Quốc là sự suy giảm nguồn cung nội địa của quốc gia này. Thời tiết bất lợi đã ảnh hưởng đến sản lượng nuôi tôm trong nước, trong khi Trung Quốc lại đẩy mạnh chính sách thúc đẩy tiêu dùng nội địa, gia tăng nhập khẩu tôm từ Việt Nam.

Điểm đáng chú ý trong xu hướng nhập khẩu của Trung Quốc là sự thay đổi trong cơ cấu sản phẩm. Xuất khẩu tôm sú và tôm chân trắng của Việt Nam sang thị trường này giảm, trong khi tôm hùm và một số loại tôm cao cấp khác lại tăng trưởng mạnh. Tôm hùm Việt Nam hiện chiếm đến 98 – 99% tổng kim ngạch nhập khẩu tôm hùm của Trung Quốc, biến quốc gia này trở thành thị trường tiêu thụ lớn nhất cho sản phẩm này.

Theo bà Kim Thu – chuyên gia thị trường tôm của VASEP, xu hướng tiêu dùng tại Trung Quốc đang thay đổi theo từng tầng lớp xã hội. Tôm chân trắng từng là lựa chọn phổ biến của tầng lớp trung lưu nhờ giá cả hợp lý và giàu dinh dưỡng. Tuy nhiên, trong bối cảnh kinh tế tăng trưởng chậm lại, chi phí sinh hoạt gia tăng, người tiêu dùng ngày càng cân nhắc kỹ hơn trong việc chi tiêu cho thực phẩm. Ngược lại, tầng lớp thượng lưu tại Trung Quốc vẫn duy trì mức chi tiêu ổn định, tiếp tục ưa chuộng các loại tôm cao cấp như tôm hùm trong các bữa tiệc sang trọng và dịp lễ lớn.

Mặc dù Trung Quốc đang là điểm sáng của ngành tôm Việt, nhưng thị trường này cũng tiềm ẩn nhiều thách thức. Ecuador – nhà cung cấp tôm chân trắng lớn nhất thế giới – đang có xu hướng giảm xuất khẩu sang Trung Quốc, nhưng nếu quốc gia này khôi phục nguồn cung, tôm Việt sẽ phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt hơn. Ngoài ra, khi Mỹ áp đặt các chính sách thuế quan mới đối với hàng nhập khẩu từ Canada và Trung Quốc, các doanh nghiệp Trung Quốc có thể tập trung hơn vào thị trường nội địa, làm giảm nhu cầu nhập khẩu từ Việt Nam.

VASEP cũng cảnh báo rằng, trong những tháng tới, thương mại thủy sản toàn cầu sẽ chịu ảnh hưởng mạnh từ các chính sách thương mại của Mỹ. Việc Mỹ siết chặt thuế quan đối với Trung Quốc và Canada có thể dẫn đến sự thay đổi trong dòng chảy thương mại, khiến Trung Quốc giảm nhập khẩu từ các nguồn bên ngoài để bù đắp cho sụt giảm thị phần tại Mỹ. Đồng thời, các sản phẩm như tôm chân trắng và cá tra sẽ chịu áp lực cạnh tranh lớn hơn từ cả thị trường nội địa Trung Quốc lẫn các nước xuất khẩu khác như Canada và Ecuador.

Trong bối cảnh thị trường có nhiều biến động, các doanh nghiệp xuất khẩu tôm Việt Nam cần có chiến lược thích ứng linh hoạt. Tiếp tục đẩy mạnh xuất khẩu tôm hùm là một hướng đi quan trọng, bởi đây là dòng sản phẩm có giá trị cao và ít bị ảnh hưởng bởi biến động kinh tế, đặc biệt tại thị trường Trung Quốc. Đồng thời, các doanh nghiệp cần nâng cao giá trị thương hiệu, mở rộng sang các thị trường tiềm năng khác nhằm giảm sự phụ thuộc quá lớn vào một thị trường duy nhất.

Bên cạnh đó, việc cải thiện chất lượng sản phẩm, đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế cũng là một yếu tố quan trọng. Khi cạnh tranh ngày càng gay gắt, các doanh nghiệp cần tập trung vào chất lượng và truy xuất nguồn gốc để gia tăng lợi thế cạnh tranh. Đồng thời, theo sát diễn biến chính sách thuế quan của Mỹ, Trung Quốc và các thị trường khác để kịp thời điều chỉnh kế hoạch xuất khẩu cũng là một chiến lược không thể bỏ qua.

Dù có nhiều thách thức, xuất khẩu tôm Việt Nam vẫn có nhiều cơ hội để bứt phá trong năm 2025, đặc biệt khi tận dụng tốt lợi thế từ thị trường Trung Quốc và duy trì chất lượng, giá trị thương hiệu trong dài hạn.

Tuệ Lâm